Table of Contents
فیزیوتراپی ژنو والگوم (زانوی ضربدری): علت، درمان و تمرینات اصلاحی
ژنو والگوم چیست؟
ژنو والگوم یا همان زانوی ضربدری (Knock Knees) یکی از ناهنجاری‌های شایع در محور اندام تحتانی است که در آن، زانوها به سمت داخل متمایل شده و در حالت ایستاده به هم نزدیک می‌شوند، در حالی‌که مچ پاها از هم فاصله می‌گیرند.
این وضعیت در کودکان تا حدود ۶ یا ۷ سالگی طبیعی است، اما اگر بعد از این سن ادامه پیدا کند یا در بزرگسالان ایجاد شود، نیاز به بررسی و درمان دارد.
در ابتدا بای بگویمم این مشکل با پای پرانتزی فرق دارد،
علت‌های بروز ژنو والگوم
۱. عوامل مادرزادی یا رشدی: اختلال در رشد استخوان ران (فمور) یا ساق پا (تیبیا)
۲. نرم‌استخوانی (راشیتیسم): کمبود ویتامین D یا کلسیم باعث نرم شدن استخوان‌ها می‌شود.
۳. چاقی و فشار بیش از حد بر زانوها: وزن بالا باعث فشار روی قسمت داخلی زانو می‌شود.
۴. وضعیت نادرست بدن: نشستن یا ایستادن نادرست طولانی‌مدت.
۵. آسیب‌های زانو: مثل پارگی رباط، مینیسک یا شکستگی قدیمی استخوان که محور پا را تغییر داده است.
۶. ضعف عضلات جانبی ران و لگن (مثل عضلات سرینی یا گلوتئوس مدیوس).
نقش فیزیوتراپی در درمان زانوی ضربدری
فیزیوتراپی برای ژنو والگوم بر پایه‌ی سه هدف اصلی استوار است:
-
اصلاح راستای زانو و محور پا
-
تقویت عضلات پایدارکننده لگن و ران
-
کاهش درد و جلوگیری از آرتروز زودرس زانو
تمرکز درمانی بر این است که با تمرینات هدفمند، عضلات ضعیف تقویت و عضلات سفت کشیده شوند تا فشار از محور داخلی زانو برداشته شود.
تمرینات اصلاحی ژنو والگوم
۱. کشش عضلات داخلی ران (Adductor Stretch)
روی زمین بنشینید، کف پاها را به هم بچسبانید و به آرامی زانوها را به زمین نزدیک کنید. این تمرین سفتی عضلات جمع‌کننده ران را کاهش می‌دهد.
مدت هر کشش: ۲۰ تا ۳۰ ثانیه × ۳ نوبت در روز.
۲. حرکت صدفی (Clam Exercise)
به پهلو دراز بکشید، زانوها را خم کنید و پاها را روی هم قرار دهید. زانوی بالایی را با حفظ تماس پاها باز کنید.
این تمرین عضله گلوتئوس مدیوس را تقویت می‌کند که در حفظ راستای زانو حیاتی است.
۳. پل باسن یک‌پا (Single-leg Glute Bridge)
به پشت دراز بکشید، یکی از پاها را خم کرده و دیگری را صاف بالا نگه دارید. با فشار به پاشنه، باسن را از زمین بلند کنید.
این تمرین عضلات سرینی و همسترینگ را فعال می‌کند و ثبات لگن را افزایش می‌دهد.
۴. اسکوات کنترل‌شده با دیوار (Wall Squat)
پشت به دیوار بایستید و در حالی‌که پاها به عرض شانه‌اند، تا زاویه ۹۰ درجه پایین بیایید. توجه کنید زانوها نباید به سمت داخل بیایند.
می‌توانید توپ کوچکی بین زانوها بگذارید تا محور پا حفظ شود.
۵. راه رفتن جانبی با کش مقاومتی (Side Step with Resistance Band)
کش را دور زانوها یا مچ پا ببندید و به صورت جانبی گام‌های کوچک بردارید. این تمرین برای تقویت عضلات دورکننده ران بسیار مؤثر است.
۶. تمرین ایستادن روی یک پا (Single-leg Balance)
روی یک پا بایستید، سعی کنید تعادل را حفظ کنید و نگذارید زانو به سمت داخل برود.
می‌توانید با چشمان بسته یا روی سطح ناپایدار انجام دهید تا عضلات عمقی پایدارکننده تقویت شوند.
تمرینات مکمل در کلینیک فیزیوتراپی
در کلینیک، علاوه بر تمرینات اصلاحی، درمان‌هایی مثل موارد زیر انجام می‌شود:
-
الکتروتراپی و اولتراسوند: برای کاهش التهاب و درد زانو
-
درای نیدلینگ (سوزن خشک): برای آزادسازی اسپاسم عضلات داخلی ران
-
تکنیک‌های دستی (Manual Therapy): برای بهبود راستای مفصل
-
تمرینات تعادلی و فانکشنال روی تخته تعادل یا BOSU
در مراحل بعد، فیزیوتراپیست راه رفتن بیمار را بررسی و اصلاح می‌کند تا عادت‌های حرکتی اشتباه برطرف شوند.
پیشرفت درمان در سه فاز
فاز ۱ (۲ تا ۴ هفته):
تمرکز بر کاهش درد، بهبود انعطاف‌پذیری، و شروع حرکات ایزومتریک.
فاز ۲ (۴ تا ۸ هفته):
تمرینات مقاومتی و اصلاح الگوی حرکتی.
فاز ۳ (۸ تا ۱۲ هفته):
بازگشت به فعالیت‌های روزمره و پیشگیری از بازگشت ناهنجاری.
نکات مهم در اصلاح ژنو والگوم
-
کنترل وزن بدن یکی از ارکان درمان است.
-
اصلاح کفش و استفاده از کفی طبی (ارتوز) در موارد خاص ضروری است.
-
از تمرینات پر فشار مانند دویدن یا پریدن در مراحل اولیه خودداری کنید.
-
در کودکان بهتر است ارزیابی دوره‌ای توسط فیزیوتراپیست انجام شود.
-
در موارد شدید ممکن است جراحی اصلاحی استخوان (استئوتومی) نیاز باشد.
سوالات متداول
۱. آیا زانوی ضربدری در بزرگسالان درمان می‌شود؟
در مراحل خفیف تا متوسط بله، با تمرینات و فیزیوتراپی قابل اصلاح است. در انحراف شدید یا ساختاری، جراحی ممکن است لازم شود.
۲. آیا فیزیوتراپی دردناک است؟
خیر، تمرینات باید بدون درد و با کنترل اجرا شوند. احساس کشش طبیعی است، اما درد تیز نشانه‌ی فشار بیش از حد است.
۳. چند ماه طول می‌کشد تا اصلاح انجام شود؟
به‌طور میانگین ۳ تا ۶ ماه تمرین مستمر لازم است تا تغییر قابل‌مشاهده در راستای زانو و عضلات ایجاد شود.
۴. آیا بریس یا زانوبند مفید است؟
در برخی موارد برای حمایت موقت یا اصلاح راستا کاربرد دارد، اما جایگزین تمرینات اصلاحی نیست.
آیا ژنو والگوم یک ناتوانی است؟
ژنو والگوم خفیف زمانی تشخیص داده می‌شود که فردی که به صورت ایستاده ایستاده و پاها را لمس می‌کند، زانوهای خود را نیز لمس کند. این بیماری در کودکان 2 تا 5 ساله دیده می شود.
در مورد چگونگی اصلاح ژنو والگوم بدون جراحی
ورزش. برای اکثر افراد مبتلا به ژنو والگوم، ورزش می تواند به تنظیم مجدد و تثبیت زانوهای آنها کمک کند. پزشک یا فیزیوتراپ شما می‌تواند راه رفتن شما را ارزیابی کند و تمرین‌هایی را برای تقویت عضلات پا، لگن و ران شما پیشنهاد دهد. کشش های خاص نیز ممکن است در تسکین علائم مفید باشد.
درباره درمان فیزیوتراپی ژنو والگوم
همچنین به عنوان زانو ضربه ای شناخته می شود. تحرک تدریجی زانو بخش اصلی درمان است. برخی روش های گرما ممکن است برای تسکین درد انجام شود. تمرینات تقویتی برای عضلات چهارسر ران، همسترینگ و عضلات سرینی انجام می شود.